εραλδική

Ο κλάδος της ιστορίας που ασχολείται με τη μελέτη των οικοσήμων. Η χρήση των οικοσήμων ως διακριτικών εμβλημάτων ομάδων, στρατιωτών, κρατών κλπ. έχει πανάρχαια προέλευση. Πληροφορίες γι’ αυτή βρίσκουμε στους ιστορικούς και γεωγράφους της αρχαίας Ελλάδας και της Ανατολής. Από τους πολιτισμούς αυτούς προήλθαν και μερικά εμβλήματα των Ρωμαίων· παραδείγματος χάριν, ο Καίσαρ είχε υιοθετήσει ως έμβλημά του μια πεταλούδα και έναν κάβουρα. Εμβλήματα όμως όπως τα εννοούμε σήμερα –με ένα καθορισμένο χρώμα και με ιδιαίτερα πλαισιωμένα κληρονομικά σήματα στις σφραγίδες, στις στολές και στις σημαίες– εισήχθησαν στην Ευρώπη κατά τον 11o αι., ιδιαίτερα λόγω των Σταυροφοριών. Πραγματικά, σε παρόμοιες επιχειρήσεις τα διάφορα σήματα χρησίμευαν για να διακρίνεται ο άρχοντας και οι ακόλουθοί του σε χώρες μακριά από την πατρίδα τους. Όταν τελείωσαν οι Σταυροφορίες, τα εμβλήματα –που είχαν επιλεγεί μέχρι τότε τυχαία ή ανάλογα με το όνομα εκείνου που τα χρησιμοποιούσε– κατέληξαν να αποτελούν ένδειξη ή τίτλο ευγενείας για οικογένειες, κοινότητες, πόλεις και έθνη. Ο όρος ε. προέρχεται από τη λέξη herold, που σήμαινε τον κήρυκα. Κατά τον Μεσαίωνα, οι κήρυκες δεν κανόνιζαν μόνο τις κονταρομαχίες και τις ιπποτικές γιορτές και ανακοίνωναν στον λαό τη θέληση των ηγεμόνων και των αρχόντων, αλλά ήταν και έμπειροι γνώστες των δικαιωμάτων της τάξης των ευγενών, της ιστορίας, της γενεαλογίας τους, των όπλων και των εμβλημάτων που έπρεπε να φέρουν σύμφωνα με την επιχείρηση όπου θα έπρεπε να ξεχωρίζουν. Έργο των κηρύκων ήταν να μελετούν και να γνωρίζουν τις μορφές, τα χρώματα, τις διακοσμήσεις, τα ρητά, να παρεμποδίζουν τον σφετερισμό των τίτλων ευγενείας και να κανονίζουν τα σήματα και τις συμβολικές μορφές που κάθε οικογένεια μπορούσε και όφειλε να απεικονίζει στα οικόσημά της κατά τις ιδιωτικές γιορτές και τους δημόσιους ιπποτικούς αγώνες. Από τα καθήκοντα των κηρύκων και τις διατάξεις που αφορούσαν το έργο τους, που κωδικοποιήθηκαν κατά τα τέλη του 12ου αι. σε ακριβείς νόμους και κανονισμούς, προέρχεται η λεγόμενη ε. τέχνη. Ουσιαστικά στοιχεία για τη μελέτη της ε. είναι: η ασπίδα, η περικεφαλαία, τα στέμματα, τα όπλα, οι απεικονίσεις, τα αποφθέγματα, τα σύμβολα κλπ. Τα χρώματα της ασπίδας που προήλθαν από τα χρώματα των σημαιών ονομάζονται σμάλτα (εραλδικά σμάλτα) και είναι πέντε: κόκκινο, μπλε, πορφυρό, πράσινο και μαύρο· το λευκό και το κίτρινο, που αντιστοιχούν προς το ασήμι και το χρυσάφι, ονομάζονται μέταλλα (εραλδικά μέταλλα). Στα σχέδια –και ιδιαίτερα στα γλυπτά– όπου ο χρωματισμός δεν ήταν δυνατός, χρησιμοποιούσαν συμβατικά σημεία, διαγραμμίσεις, στίξεις, απεικονίσεις πλανητών. Η εφεύρεση των πυροβόλων όπλων και η εξαφάνιση των σιδερένιων μεσαιωνικών πανοπλιών και των ασπίδων με τα στέμματα, υπήρξαν η αιτία της παρακμής της ε. Τα στέμματα έχασαν την παλαιά στρατιωτική σημασία τους και έγιναν απλοί τιμητικοί τίτλοι. Στην Ελλάδα, όπου το Σύνταγμα δεν αναγνωρίζει τίτλους ευγενείας, η ε. –και καθετί που έχει σχέση με τους τίτλους αυτούς– δεν αναπτύχθηκε καθόλου.